narrative sources
Print | Sluit venster | NaSo 1 van 1
J007
Spiegel historiael
13e eeuw
Kronieken
Nederlands
Dioc. Doornik
Graafschap Vlaanderen
INCIPIT
Prologus: (tafel) Die eerste bouc nemet sijn begin,/ Also alse die werelt gine in...-- (prol.) Die de werelt eerst werrelt hiet,/ Hine was al in dole niet...-- Corpus: God es begin dat niene began,/ Daer alle beginne in ende an...
EXPLICIT
...Omme te dichtene in redene claer/ Die dinghen diere volghen naer.
Geslacht: M- Bio: aanvaardbare hypothese (van Oostrom, Berteloot 1992): geboren in centraal of westelijk West-Vlaanderen (Bruxambacht), circa 1230, vanaf kort vóór 1260 tot na circa 1266 verblijf op het eiland Voorne als koster van Maerlant, hierna terug naar Vlaanderen, vermoedelijk Damme; het is onwaarschijnlijk dat hij er schepenklerk was; hij was wel "klerk" (in de betekenis van "wetenschapper, geleerde") en had mogelijk de lagere geestelijke wijdingen ontvangen (?ca. 1230/+na 1293).-Status auteur (orde, functie):
REDACTIE
Locatie:Vlaanderen, vermoedelijk Damme (van Oostrom 1992 en 1996) - Datering:1284-8 (Biemans 1992, Janssens 1985, van Oostrom 1996), 1282-8 (Meuwese 1992), 1281-1288 (Besamusca 1991), 1284-1290 (de Vries 1861) - Opdracht:in opdracht van Floris V, graaf van Holland en Zeeland (1256-1296)
OMVANG
ca. 91000 verzen
CONTEXT
/
INHOUD
Middelnederlandse vertaling en bewerking van het Speculum historiale van de dominicaan Vincentius van Beauvais. Jacob van Maerlant verdeelde de 32 boeken van deze wereldgeschiedenis over 4 partieën in dewelke hij respectievelijk boeken 2-9, 10-16, 17-22 en 23-32 wilde verwerken. Hijzelf vertaalde de eerste (vanaf de schepping tot aan keizer Claudius), de derde (391-802) en de vierde partie tot cap. 34 van het derde boek (tot aan de eerste kruistocht (1096-9)). De tweede partie (van Nero tot Gratianus), die hij oversloeg, werd nadien door Philip Utenbroeke verwerkt. Lodewijk van Velthem voltooide de vierde partie en voegde er nog een vijfde partie aan toe.
BRONNEN
klassieke auteurs (Macrobius, Sallustius, Vergilius) (kronieken over Brabant en Vlaanderen)
Albertus Aquensis, Historia Hierosolymitanae expeditionis
Jacob van Maerlant, Alexanders Geesten (eigen werken Alexanders Geesten, Istory van Troyen, Rijmbijbel/Scolastica en Wrake van Jeruzalem)
Bijbel
Chronicon Egmundanum (Chronicon Egmondanum) (NaSo-Link)
Geoffrey of Monmouth, Historia regum Britannie (Geoffrey of Monmouth, Historia Britonum/Historia regum Brittanniae)
Gregorius van Tours, Historia Francorum (waarschijnlijk ook Gregorius Turonensis, Historia Francorum)
Istory van Troyen (Istory van Troyen, Rijmbijbel/Scolastica en Wrake van Jeruzalem)
Jordanes (Jornandes (of Jordanis))
Martinus Polonus, Chronicon summorum pontificum atque imperatorum Romanorum
Martinus van Braga, Liber de moribus en De quatuor virtutibus cardinalibus
Paulus Orosius, Historiarum adversus paganos (Orosius, Historiae)
Paulus Diaconus, Historia Miscella
Petrus Comestor, Historia scholastica (Petrus Comestor, Historia scholastica en het daaraan toegevoegde Incidentia)
Vincentius Bellovacensis, Speculum historiale (Vincentius van Beauvais, Speculum historiale)
Vita Barbati (enkele heiligenlegenden o.a. Vita S. Barbati)
Wrake van Jeruzalem
INVLOED
Gillis de Wevel, Leven van Sint Amand
heraut van Beieren, wereldkroniek
Jan van Boendaele, Brabantsche Yeesten
Melis Stoke, Rijmkroniek van Holland
MANUSCRIPTEN
Antwerpen, Rijksarchief, Verzameling handschriften, nr. 147 (Link)
Antwerpen, Universiteitsbibliotheek, Ruusbroecgenootschap, hs. Neerl., 16 (Link)
Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preussischer Kulturbesitz, germ., fol. 751 (Link) (Link)
Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preussischer Kulturbesitz, germ., quart. 570, Heft 3 (Link)
Brugge, Rijksarchief, 356
Brugge, Rijksarchief, Ontdekkingen 351a
Brugge, Stadsarchief,
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 19574 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 19578 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 19582 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 21859 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 22204 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 15589-15623 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, II 1171 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 1001 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 217 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 817 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 827 (Link) (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 76 D 41 (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Bruikleen Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, XX
Deventer, Stadsarchief en Atheneumbibliotheek, 11 D 2 (Link)
Gent, Universiteitsbibliotheek, 1620 (Link)
Gent, Universiteitsbibliotheek, 1640 (Link)
Gent, Universiteitsbibliotheek, 1641 (Link)
Gent, Universiteitsbibliotheek, 2541 (Link)
Göttingen, Niedersächsische Staats- ünd Universitätsbibliothek, Müller I 16
Graz, Universitätsbibliothek, 1703
Groningen, Universiteitsbibliotheek, 405 (Link)
Köln, Historisches Archiv der Stadt, G.B. Kasten A, 47
Köln, Historisches Archiv der Stadt, W.4 324
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 911 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, BPL 1291 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, BPL 2552, 33, hartstrookje 9 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1020 V (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1197 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1527 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 176 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 2075 (Link)
Maastricht, Gemeentearchief, 288 (Link) (Link)
Maastricht, Regionaal Historisch Centrum Limburg, 238 (Link)
Nürnberg, Bibliothek des Germanischen Nationalmuseums, 42536 (Link)
Nürnberg, Bibliothek des Germanischen Nationalmuseums, 42582 (Link)
Nürnberg, Bibliothek des Germanischen Nationalmuseums, 42583 (Link)
Oxford, Bodleian Library, Rawlinson D 913
Paris, Bibliothèque de la Sorbonne, suppl. 2037
Rostock, N.A.
Rotterdam, Gemeentebibliotheek, 96 B 6:2 (Link)
s-Hertogenbosch, Brabants Historisch Informatie Centrum, Schepenregisters Tilburg 1520-22
Stockholm Kungliga Bibliotheket , Portf. saml. Vitt. Ty., V.u. 85:9
Tilburg, Universiteitsbibliotheek, I 46 (Link)
Tilburg, Universiteitsbibliotheek, I 47 (Link)
Tilburg, Universiteitsbibliotheek, I 48
Trier, Stadtbibliothek, Deutsche Fragmente, Mappe IV, nr. 10
VERTALINGEN
EDITIES
BELLAARD (D.H.G.), 'Nieuwe fragmenten van Jacob van Maerlant's Spieghel Historiael', in: Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 24 (1905) 112-158 (fragment)
BLOMMAERT (P.), Oudvlaemsche gedichten der XII, XIIIe en XIVe eeuwen, 3 (Gent, 1851) 113-119 (fragment)
BOUMAN (A.C.), Middelnederlandse bloemlezing met grammatica (Zutphen, 1934; 1948 2de druk) 103-124 (fragment)
BRIL, in: Nieuwe werken van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden, 7 (1851) 221-230 (fragment)
CARNEL (D.), 'Fragment manuscrit du "Spiegel Historiael" de Maerlant', Annales du Comité Flamand de France, 6 (1861-2) 413-414 (407-427) (fragment)
CLARISSE (J.), in: Verhandelingen van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden, 2 (1818) 194-242 (fragment)
CLIGNETT (J.A.) en STEENWINKEL (J.), Spiegel Historiael of Rijmkronijk van Jacob van Maerlant, 1-2 (Leiden, 1784-5) (fragment)
CROENEN (G.), 'Twee onbekende fragmenten van de Spiegel Historiael', in: Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, (1992) 281-287 (271-287) (fragment)
DE FLOU (K.), 'Een fragment van Jacob van Maerlants Spiegel Historiael (1e partie, VIIIe boec, cap. 34-42', in: Nederlandsche Kunst-en Dichthalle, 13 (1890) 489-507, 534-545 (fragment)
DE FLOU (K.), 'Nieuw fragment van Maerlant's Spieghel Historiael', in: Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal-en Letterkunde (1905) 41-80 (fragment)
DE FLOU (K.), 'Twee nieuwe fragmenten van den Spieghel Historiael', in: Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal-en Letterkunde (1902) 399-444 (fragment)
DE VREESE (W.), 'Nieuwe Middelnederlandsche fragmenten, IX. Drie nieuwe fragmenten van den Spieghel historiael', in: Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 17 (1898) 210-222 (fragment)
DE VRIES (M.) en VERWIJS (E.), Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael, met de fragmenten der later toegevoegde gedeelten, bewerkt door Philip Utenbroeke en Lodewijc van Velthem, 1-3 (Leiden, 1861-79; reprint: Utrecht, 1982) 1-467 (1ste partie, ordinantie), 31-432 (3de partie, boeken 1-6), 1-391, 435-454 (3de partie, boek 7 tot 4de partie, boek 3 cap. 34 vs. 38)
DELEU (K.), 'Een nieuw fragment van den 155-166 (fragment)
DESCHAMPS (J.), 'De fragmenten van twee handschriften van de 41-79 (fragment)
DIEMER (J.), Kleine Beiträge zum älteren deutschen Sprachen und Literatur, 1 , 77-97 (fragment)
HALBERTSMA (J.H.), Letterkundige naoogst, 2 (Deventer, 1845 2de druk) 299-323 (fragment)
JANSSEN (H.Q.), 'Beschrijving en mededeeling van een fragment van den Spiegel Historiael van Jacob van Maerlant, in het plaatselijk Archief te St. Anna ter Muiden', Nieuwe reeks van werken van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden, 6 (1850) 137-155 (fragment)
KIENHORST, (1985) 69
KRAUSE, in Jahrbuch des Vereins für Niederdeutsche Sprachforschung, 15 (1889) 40-41 (fragment)
LECOUTERE (C.), 'Een fragment van Maerlant's 29-55 (fragment)
LIEFTINCK (G.I.), 'Fragment G van Maerlant's eerste partie van de Spiegel Historiael', in: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 75 (1957) 151 (fragment)
MONE (F.J.), in: Anzeiger für Kunde der deutschen Vorzeit, 4 (1835/1838) 469-481 (fragm. Keulen, W.4? 324), 481-485 (fragm. Keulen, 47) (fragment)
NOTERMANS (J.), in Tijdschrift voor Taal en Letteren, (1929) 120-122
SCHMIDT (K.A.) en KINDERLING, in Deutsches Museum, 1 (1788) 72-82, 112-124 (fragment)
SNELLAERT (F.-A.), 'Sproken', in: Belgische Museum voor de Nederduitsche tael-en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands, 10 (1846) 340-341 (fragment)
STEENWINKEL (J.), Spiegel Historiael of Rijmkronijk van Jacob van Maerlant, 3 (Amsterdam, 1812)
VAN LENNEP (D.J. en J.) e.a., Spiegel Historiael of Rijmkronijk van Jacob van Maerlant, 4 (Amsterdam, 1849); 5 (aantekeningen op dit deel door J.H. Halbertsma (Deventer, 1851))
VAN LOEY (A.), 'Een nieuw fragment van den Spieghel Historiael van J. van Maerlant (III Partie, boek 7 en 8)', in: Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal-en Letterkunde (1939) 405-428 (fragment)
VAN OOSTROM (F.), Jacob van Maerlant: Spiegel historiael (Amsterdam, 1994)
VANDECASTEELE (M.), 'Een onopgemerkt gebleven fragment van de Spiegel Historiael in drie kolommen: codicologische en tekstkritische benadering', in: Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal-en Letterkunde, nieuwe reeks (1991 79-99 (fragment)
VISSCHER (L.), Bijdragen tot de oude letterkunde der Nederlanden (Utrecht 1835, Den Bosch 1839(2)) 125-145
LITERATUUR
BERENDRECHT (P.), '"Dat nuttelijc te horne doet". Het Seneca-deel in de Spiegel historiael', in Wat is wijsheid?, Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 9 (Amstersdam, 1994) 54-69, 370-373
BERENDRECHT (P.), Proeven van bekwaamheid. Jacob van Maerlant en de omgang met zijn Latijnse bronnen (Amsterdam, 1996) 139-205
BIEMANS (J.A.A.M.), 'Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche'. Codicologisch onderzoek naar de overlevering van de 'Spiegel Historiael' van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke en Lodewijk van Velthem, (in druk, ook verschenen als diss. Utrecht, 1995)
BIESHEUVEL (I.), ‘Jacob van Maerlant’, in: G. Dunphy, ed. The Encyclopedia of the Medieval Chronicle (Leiden/Boston, 2010) 897-898
CHEVALIER (U.), Répertoire des sources historiques du Moyen-age. Bio-bibliographie (Paris, 1877-1886. 1888 II) 2946-2947
CLAASSENS (G.H.M.), 'Jacob van Maerlant on Muhammad and Islam', in: J.V. Tolan, ed. Medieval Christian Perceptions of Islam. A Book of Essays (New York en Londen, 1996) 211-242
DE CEUKELAIRE (G.), 'Favelen en boerden: de Spiegel Historiael en de epiek', in: Vlaanderen, 42/5 (1993) 259-262
HARPER (R.), 'De koster en de Kerkvader. Jacob van Maerlant en de 'Stad Gods' van Augustinus van Hippo', in: Queeste, 4 (1997) 97-106
HARPER (R.), ‘Op de drempel van een nieuwe tijd: Maerlant en het jodendom’, in: Madoc, 13 (1999) 142-148
HARPER (R.), ‘T’en zijn de joden niet… Jacob van Maerlants visie op de toedracht van de Kruisiging’, in: Millennium: tijdschrift voor middeleeuwse studies, 10 (1996) 3-14 (6-14)
HARPER (R.A.), Als God met ons is ...: Jacob van Maerlant en de vijanden van het christelijk geloof, Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 18 (Amsterdam, 1998)
JANSSENS (J.) en MEUWESE (M.), Jacob van Maertlant, Spiegel Historiael, De miniaturen uit het handschrift Den Haag, Koninkijke Bibliotheek, KA XX (Leuven, 1997)
JANSSENS (J.D.), 'Romeinse legioenen in het werk van Maerlant. Vanaf wanneer kende Maerlant de Historia regum Britanniae?, in: Queeste, 3 (1996) 107-114
JANSSENS (J.D.), 'Subtiel vertellen, Middeleeuwse epiek in de Lage Landen', in: J.D. Janssens e.a., eds. Op avontuur. Middeleeuwse epiek in de Lage Landen, Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 18 (Amsterdam, 1998) 9-35 (11)
KENNEDY (E.D.), ‘Arthurian Material (6. Flanders)’, in: G. Dunphy, ed. The Encyclopedia of the Medieval Chronicle (Leiden/Boston, 2010) 117-118 (117)
KESTEMONT (M.), 'De meesters van de Spiegel. Auteursonderscheiding op basis van het frequente rijmwoord in het aandeel van Utenbroeke en Maerlant in de Spiegel historiael', Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde, 127 (2011) 97-121
MEUWESE (M.), Beeldend vertellen. De verluchte handschriften van Jacob van Maerlants Rijmbijbel en Spiegel Historiael (Leiden, 2001)
PALMER (N.), 'Eine deutsche Übersetzung von der Vierten Partie des Spiegel Historiael', in: De nieuwe taalgids, 69 (1976) 102-110
PANSTERS (K.), ‘De ‘vier doechden’. Over kardinaliteit en marginaliteit van een klassiek motief in de Lage Landen (1200-1500), in: Millennium: tijdschrift voor middeleeuwse studies, 18 (2004) 105-122 (118-119,122)
POTTHAST (A.), Bibliotheca Historica Medii Aevi, Wegweiser durch die Geschichtswerke des europäischen Mittelalters bis 1500, I (Berlin, 1896) 757-758
Repertorium Fontium Historiae Medii Aevi, VI, 499-501
SLEIDERINK (R.), ‘Une si belle histoire de nos propres seigneurs. La noblesse brabançonne et la littérature en néerlandais (première moitié du XIVe siècle)’, Le Moyen Age, 113 (2007) 549-567 (passim)
SONNEMANS (G.), Functionele aspecten van Middelnederlandse versprologen (Boxmeer, 1995)
VAN ANROOIJ (W.), Helden van weleer, De Negen Besten in de Nederlanden, 1300-1700 (Amsterdam, 1997) 71, 85, 86, 208
VAN DRIEL (J.), 'Een streven naar kunst. Formele vernieuwingen in de Middelnederlandse literatuur omstreeks 1300', Spiegel der letteren, 53 (2011) 1-28
VAN DRIEL (J.M.), Meesters van het woord. Middelnederlandse schrijvers en hun kunst (Hilversum, 2012)
VAN OOSTROM (F.P.), Maerlants wereld (Amsterdam, 1996) 509-539 (literatuurlijst), passim
VERBEKE (W.), '"O Soete Cruce ...": een berijmd gebed in handschrift Brussel, K.B., 19588', in W. Verbeke, M. Haverals, R. De Keyser en J. Goossens (ed.), Serta devota in memoriam Guillelmi Lourdaux. Pars posterior: Cultura Mediaevalis (Leuven, 1995) 297-313
VERBEKE (W.), 'La “Vie de Saint Amand” par Gillis de Wevel et ses modèles', in: W. Verbeke, et al. (eds.), Medieval Narrative Sources (Mediaevalia Lovaniensia Series I: Studia, 34) (Leuven, 2005) 107-137
VERBEKE (W.), Gregorius de Grote in de Spiegel Historiael van Jacob van Maerlant, in: R. Lievens, E. Van Mingroot en W. Verbeke, eds. Pascua Mediaevalia, Studies voor Prof. Dr. J.M. De Smet, Mediaevalia Lovaniensia, series 1, studia 10 (Leuven, 1983) 369-382
VERBIJ-SCHILLINGS (J.), Van Gode ghecroont. Laatmiddeleeuwse voorstellingen van vorstelijk gezag, in: R.E.V. Stuip en C. Vellekoop, eds. Koningen in kronieken (Hilversum, 1998) 163-181
VOORBIJ (J.B.) en BIEMANS (J.A.A.M.), 'Reflecties over twee Spiegels. Vincentius van Beauvais' Speculum historiale en de Spiegel historiael van Jacob van Maerlant', in: P. Wackers, ed. Verraders en bruggenbouwers. Verkenningen naar de relatie tussen Latinitas en de Middelnederlandse letterkunde, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 15 (Amsterdam, 1996) 239-264 en 346-351
WARNAR (G.), 'Men of letters: medieval Dutch literature and learning', in: L. Cesalli, et al. (eds.), University, council, city: Intellectual culture on the Rhine (1300-1500). Acts of the XIIth international colloquium of the Société Internationale pour l'Etude de la Philosphie Médiévale, Freiburg im Breisgau, 27-28 October 2004 (Turnhout, 2007) 221-246
LINKS
Desiderata:
grondige vergelijkende studie van Maerlant en zijn bronnen; receptie van de Spiegel historiael in Middelnederlandse teksten; vertaaltechniek van Maerlant

Naam van de Medewerker:
Jan Van Schaftingen
Marit Gypen

Update:
2013-06-20 09:34:00