Locatie:Antwerpen - Datering:begonnen in 1325 en voltooid op 6 augustus 1330 - Opdracht:opgedragen aan Rogier van Leefdale (+1332), hertogelijk raadsheer, en diens echtgenote Agnes van Kleef

21818 verzen (Van Eeckhout: 22013 vs.)

/

Religieus en moraliserend leerdicht in vier boeken. De eerste twee boeken geven de hoofdlijnen van de geschiedenis tot aan Karel de Grote: het eerste boek handelt over de schepping, het engelenrijk en de Joods-Romeinse geschiedenis, het tweede over de kinderjaren en passie van Jezus, de kerkelijke en wereldlijke basis van de christenheid, de inrichting van de Kerk en de figuur van Maria. Het derde boek behandelt heel verschillende onderwerpen betreffende ethiek en bevat talrijke exempelen en zedelijke voorschriften. In het vierde boek wordt de toekomst tot aan de Dag des Oordeels voorspeld.

Disticha Catonis
Evangelium Nicodemi (Evangelie van Nicodemus)
Facetus
Gulielmus Durandus, Rationale divinorum officiorum
Jacobus de Voragine, Legenda aurea
Martinus Polonus, Chronicon summorum pontificum atque imperatorum Romanorum
Natuurkunde des heelals
pseudo-Mattheus (Evangelie van pseudo-Mattheus)
pseudo-Petrus (Evangelie van pseudo-Petrus)
Sidrac
Visioen van Tondalus (Tondalus' visioen (cfr. De Vries XXVIII-LXV))

Anholt in Westfalen, Fürstlich Salm-Salmsches Archiv, Schmitz 42 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 15658 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, 15589-15623 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, II 5949 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 209 (Link) (Link) (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 398 (Link) (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 636 (Link)
Brussel/Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale, IV 895 (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 75 E 62 (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 75 E 63 (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 76 D 41 (Link)
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Bruikleen Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, XXIII
Gent, Universiteitsbibliotheek, 1588 (Link)
Gotha, Forschungs-und Landesbibliothek, II 220
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1198 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1203 (Link)
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 187 (Link)
Strasbourg, Bibliothèque Nationale et Universitaire, 2938
Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Codices poetici et philologici, 2 22
Tilburg, Universiteitsbibliotheek, I 49

(Duits) vertaling uit het midden van de 15de eeuw, vermoedelijk door een Keuls kloosterling (cfr. De Vries, dl. 3 321-339)

BRINKMAN (H.), SCHENKEL (J.), eds. Het Comburgse handschrift, Hs. Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Cod. poet. et phil. 2?22, Middeleeuwse verzamelhandschriften uit de Nederlanden, 4 (Hilversum, 1997) 2, 1031-1144
BRINKMAN (H.), SCHENKEL (J.), eds. Het handschrift-Van Hulthem. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15589-623. Diplomatische editie (Hilversum, 1999) 1, 332, 447-453; 2, 942-944, 955-956
DE VRIES (M.), Der leken spieghel, leerdicht van den jare 1330, door Jan Boendale gezegd Jan de Clerc, schepenklerk te Antwerpen, 3 dln., Werken uitgegeven door de vereeniging ter bevordering der oude Nederlandsche letterkunde (Leiden, 1844-8)
Handschrift Van Hulthem (KBR, 15589-623). Facsimile (Brussel, 1999)
MONE (F.J.) (ed.), 'De properheden van den steden van Vlaendren', Anzeiger für Kunde der Deutschen Vorzeit, 4 (1835) 97-101 (fragment)
ROSENFELD (H.-F.), 'Mittelniederländische Reimchroniken, 3. Die Papstchronik aus Jan van Boendales Lekenspieghel', in: Mémoires de la Société néophilologique de Helsinki, 13 (1939) 348-384
SERRURE (C.P.), in: Vaderlandsch Museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis, 1, 330-331 nr. XXX; 3 (1859-60) 437 e.v. (fragment)
VANDERHEYDEN (J.F.), 'Litteraire theorieën en poëtiek in Middelnederlandse geschriften. Enkele Losse Beschouwingen', in: Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal-en Letterkunde (1961) 268-275

(S.N.), Vijftien jaar aanwinsten sedert de eerste steenlegging tot de plechtige inwijding van de Bibliotheek, Catalogi van tentoonstellingen gehouden in de Albert I-Bibliotheek te Brussel, 34 (Brussel, 1969) 49-52 nrs. 39-40 (ms. IV 209, IV 398)
APPELMANS (J.), 'Van Thomas' bijen tot Jans Teesteye. De Brabantse historiografen en hun didactische bekommernis (dertiende en veertiende eeuw)', in: R. Bauer e.a., eds. In de voetsporen van Jacob van Maerlant. Liber amicorum Raf De Keyser (Leuven, 2002) 258-283
BENDER (P.L.), 'Naar aanleiding van "Jan, u arme clerc" in den Lekenspiegel', TNTL, 18 (1899) 313-314
Bibliotheca Hulthemiana. Manuscrits (Gent, 1837) 53-54 nr. 197 (ms. Brussel 15658)
BOAS (M.), 'De IV virtutibus cardinalibus, een middeleeuwsche benaming voor de Disticha Catonis', TNTL, 32 (1913) 101-138
BOGAERT (R.), Bijdrage tot een onderzoek naar oorsprong, taal en stijl van de Middelnederlandse rijmspreuken, licentiaatsverhandeling (Gent, 1953)
BORMANS (J.H.), 'Rapport sur quelques fragments d'anciens manuscrits latins, thiois et français', BCRH, 2e série, 6 (1854) 95-106 (ms. Brussel IV 398)
BRINKMAN (H.), '1330: Jan van Boendale wordt berispt wegens passages in Der leken spieghel. Een wereldbeeld in verzen', in M.A. Schenkeveld-van der Dussen, e.a. (red.), Nederlandse Literatuur, een geschiedenis (Groningen, 1993) 53-58
BRINKMAN (H.), 'Alder wysheit fondament. Profane ethiek in enige verzamelingen Middelnederlandse rijmspreuken' in J. Reynaert e.a. (red.), Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (Amsterdam, 1995) 230-245
BRINKMAN (H.), Dichten uit liefde. Literatuur in Leiden aan het einde van de Middeleeuwen (Hilversum 1997, Middeleeuwse studies en bronnen LIII) 159-161
BRINKMAN (H.), SCHENKEL (J.), eds. Het Comburgse handschrift, Hs. Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Cod. poet. et phil. 2?22, Middeleeuwse verzamelhandschriften uit de Nederlanden, 4 (Hilversum, 1997) 9-111
Bulletin K.B., 97 (1962) 97 (mss. Brussel IV 209, IV 398)
CLAASSENS (G.H.M.), 'The “Scale of Boendale”: on dealing with fact and fiction in vernacular mediaeval literature', in: W. Verbeke, et al. (eds.), Medieval Narrative Sources: A gateway into the medieval mind (Mediaevalia Lovaniensia Series I: Studia, 34) (Leuven, 2005) 231-250
DAVIDSE (J.), 'Denken over de geschiedenis in veertiende-eeuws Brabant: Jan van Boendales Der Leken Spieghel', in In de schaduw van de eeuwigheid. Tien studies over religie en samenleving in laatmiddeleeuws Nederland aangeboden aan prof. dr. A.H. Bredero (Utrecht, 1986) 11-27
DE PAUW (N.), 'Over den Sydrac en een nieuw Middelnederlandsch gedicht met dien naam', Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal-en Letterkunde (1919) 436-437
DE VRIES (M.), Der leken spieghel, leerdicht van den jare 1330, door Jan Boendale gezegd Jan de Clerc, schepenklerk te Antwerpen, 1, Werken uitgegeven door de vereeniging ter bevordering der oude Nederlandsche letterkunde (Leiden, 1844) III-CLIII
DEROLEZ (A.), Inventaris van de handschriften in de universiteitsbibliotheek te Gent (Gent, 1977) 129 nr. 1588
DESCHAMPS (J.), 'Middelnederlandse handschriften in de Koninklijke Bibliotheek Albert I, Brussel. Vierde reeks (1952-1977)', in: Analecta bollandiana, 48 (1977) 673 (ms. IV 398), 680 (ms. IV 636), 684 (ms. IV 895)
DESCHAMPS (J.), Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken. Tentoonstelling ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de koninklijke Zuidnederlandse maatschappij voor taal-en letterkunde en geschiedenis. Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 24 okt-24 dec 1970, Catalogus (Leiden, 1972, 2de druk)
HAERYNCK (H.), Jan Boendale, ook geheten Jan de Clerc: zijn leven, zijne werken en zijn tijd (Gent, 1888)
HAGE (A.L.H.), Sonder favele, sonder lieghen. Onderzoek naar vorm en functie van de Middelnederlandse rijmkroniek als historiografisch genre, Historische studies, 48 (Groningen, 1989)
HEYMANS (J.), 'Geschiedenis in Der Leken Spiegel', in G.R.W. Dibbets en P.W.M. Wackers, Wat duikers vent is dat! Opstellen voor W.M.H. Hummelen (Wijhe, 1989) 25-40
HOGENELST (D.) en DE VRIES (S.), '"Die scone die mi peisen doet..." De opdrachtgeefster van middeleeuwse literatuur', Tijdschrift voor vrouwenstudies, 3 (1982) 325-346
HOGENELST (D.), 'Zoekplaatje: "Comburg" versus "Hulthem"' in J. Reynaert e.a. (ed.), Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (Amsterdam, 1995) 269
HOGENELST (D.), Sproken en sprekers. Inleiding op en repertorium van de Middelnederlandse sproke, 2 (Amsterdam 1997, Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 16) 64 (75), 94 (123)
IRTENKAUF (W.) en KREKLER (I.), Die Handschriften der württembergischen Landesbibliothek Stuttgart, Erste Reihe, II: Codices poetici et philologici (Wiesbaden, 1981) 19-24
JANSEN-SIEBEN (R.), Repertorium van de Middelnederlandse artes literatuur (Utrecht, 1989) 256
JUNGMAN (M.E.M.), VOORBIJ (J.B.), Repertorium van teksten in het handschrift-Van Hulthem, CD-rom (Utrecht, 1999) nrs. 47a, 92, 176, 183
Karel van Hulthem 1764-1832, Catalogi van tentoonstellingen gehouden in de Albert I-Bibliotheek te Brussel, A 15 (Brussel, 1964) 267-269 nr. 106 (ms. Brussel 15658)
KIENHORST (H.), 'Middelnederlandse verzamelhandschriften als codicologisch object', in: G. Sonnemans, ed. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden, Congres Nijmegen 14 oktober 1994, Middeleeuwse Studies en Bronnen, 51 (Hilversum, 1996) 39 (39-60)
KINABLE (D.), 'De opdrachten in Boendales Jans Teesteye en Der Leken Spieghel als receptiegegevens', in: M. De Clercq, R. Geeraerts, J. Janssens en V. Uyttersprot, eds. Ingenti Spiritu. Hulde-album opgedragen aan Prof. dr. W.P.F. De Geest ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag (Brussel, 1989) 131-163
KINABLE (D.), 'Geïntendeerde publieksgroepen in Boendales Lekenspiegel en Jans Teestye', in H. Pleij, e.a. (red.), Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 4 (Amsterdam, 1991) 69-94, 97-100
KINABLE (D.), Facetten van Boendale, Literair-historische verkennigen van Jans Teesteye en de Lekenspiegel (Leiden, 1997)
KIRSCHNER (C.), ‘Geschichtsschreibung im Rhein-Maas-Raum', in: H. Tervooren, ed. Van der Masen tot op den Rijn. Ein Handbuch zur Geschichte der mittelalterlichen volkssprachlichen Literatur im Raum von Rhein und Maas (Berlin, 2006) 233-254
LIE (O.S.H.), 'Van enen cruut ende hiet selve', in W.P. Gerritsen, A. van Gijsen en O.S.H. Lie (eds.), Een school spierinkjes. Kleine opstellen over Middelnederlandse artes-literatuur, Middeleeuwse studies en bronnen, 26 (Hilversum, 1991) 111-115
MAK (J.J.), 'Boendale en de Bijbel', Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis, nieuwe serie, 43/4 (1960) 221-249
MAK (J.J.), 'Boendale en Pseudo-Petrus', TNTL, 77 (1959) 65
MAK (J.J.), 'Boendale-studies', TNTL, 75 (1957) 241-290 241-290
MAK (J.J.), 'Boendale-studies', TNTL, 77 (1959) 65-111
MAK (J.J.), Boendale en de Legenda aurea, Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, nieuwe reeks, 20/13 (Amsterdam, 1957) 353-384
MEISTER (A.), 'Niederdeutsche Chroniken aus dem XV. Jahrhundert', in: Annalen des Hist. Vereins für den Niederrhein 70 (1901) 44 (ms. Anholt)
MONE (F.J.), Übersicht der niederländischen Volks-Literatur älterer Zeit (Tübingen, 1838; anast. reprint: Amsterdam, 1970) 266-269 nr. 371
NOORDZIJ (A.), ‘Manuscript of Anholt’, in: G. Dunphy, ed. The Encyclopedia of the Medieval Chronicle (Leiden/Boston, 2010) 1068-1069
PANSTERS (K.), ‘De ‘vier doechden’. Over kardinaliteit en marginaliteit van een klassiek motief in de Lage Landen (1200-1500), in: Millennium: tijdschrift voor middeleeuwse studies, 18 (2004) 105-122 (119,122)
PETERS (U.), Literatur in der Stadt. Studien zu den sozialen Voraussetzungen und kulturellen Organisationsformen städtischer Literatur im 13. und 14. Jahrhundert, Studien und Texte zur Sozialgeschichte der Literatur, 7 (Tübingen, 1983) 254-262
PITERS (M.), 'De inhoudsopgaven in Boendales Der leken spiegel', in: W. Van Androoij, et al. (eds.), Al t'Antwerpen in die stad: Jan van Boendale en de literaire cultuur van zijn tijd (Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen) (Amsterdam, 2002) 45-64, 163-166
PLEIJ (H.), 'Buigt Jan van Boendale Enicheit om tot het Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam, Amsterdamer Publikationen zur Sprache und Literatur, 86 (Amsterdam, 1990) 17-24
PLEIJ (H.), 'Inleiding: op belofte en profijt', in H. Pleij, e.a. (red.), Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 4 (Amsterdam, 1991) 8-51, 347-353
PLEIJ (H.), De sneeuwpoppen van 1511. Literatuur en stadscultuur tussen middeleeuwen en moderne tijd (Amsterdam, 1988) 263-264
REYNAERT (J.), 'Middeleeuwen', in: Pretiosa Neerlandica. Schatten uit de Nederlandse taal-en letterkunde in de Gentse universiteit, Schatten van de Universiteitsbibiotheek, 6 (Gent, 1988) 56-57 nr. 24
REYNAERT (J.), 'Visies op de schrijfkunst in de Late Middeleeuwen 'Laus scripturae' bij Jan van Boendale, Jean Gerson, Hermann Strepel', Spiegel der letteren, 53 (2011) 123-152
REYNAERT (J.), ‘Visies op de schrijfkunst in de Late Middeleeuwen. ‘Laus Scripturae’ bij Jan van Boendale, Jean Gerson, Hermann Strepel’, in: Spiegel der Letteren, 53 (2011) 128-135, 141-147
ROSENFELD (H.F.), 'Mittelniederländische Reimchroniken, 1. Die Handschrift Schmitz Nr. 42 des Fürstlich Salm-Salmischen Archivs in Anholt i. Westf.' en '3. Die Papstchronik aus Jan van Boendales Lekenspieghel', Mémoires de la Société néophilologique de Helsinki, 13 (1939) 257-299 en 339-348
SCHENKEL (J.), Het handschrift-Van Hulthem, het Comburgse handschrift en de scriptoriumhypothese, in Queeste, Tijdschrift over Middeleeuwse Letterkunde in de Nederlanden, 4 (Hilversum, 1997) 49 (42-59)
SERRURE (C.A.), 'Het groot Hulthemsch handschrift', Vaderlandsch Museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis, 3 (1859-60) 152 nr. 92, 160 nr. 183
SERRURE (C.A.), Geschiedenis der Nederlandsche en Fransche letterkunde in het graefschap Vlaenderen, van de vroegste tyden tot aen het einde der regering van het huis van Burgondie (Gent, 1855) 245-247
SLEIDERINK (R.), ‘Une si belle histoire de nos propres seigneurs. La noblesse brabançonne et la littérature en néerlandais (première moitié du XIVe siècle)’, Le Moyen Age, 113 (2007) 549-567 (passim)
STEIN (R.), ‘Jan van Boendale’, in: G. Dunphy, ed. The Encyclopedia of the Medieval Chronicle (Leiden/Boston, 2010) 902-903
TE WINKEL (J.), 'Middeleeuwsche Zedespreuken. Die Bouc van seden en Der leken spiegel', Dietsche Warande, nieuwe reeks, 5 (1892) 60-76
TER HORST (D.J.H.), Catalogus van de handschriften der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, in bruikleen in de Koninklijke Bibliotheek ('s-Gravenhage, 1938) 14-15 nrs. XXIII-XXIIIa
VAN ANROOIJ (W.) e.a., Al t’ Antwerpen in die stad. Jan van Boendale en de literaire cultuur van zijn tijd (Amsterdam, 2002)
VAN ANROOIJ (W.) en VAN BUUREN (A.M.J.), ''s Levens felheid in één band: het handschrift Van Hulthem', in H. Pleij, e.a. (red.), Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 4 (Amsterdam, 1991) 184-199, 385-391 (noten en bibliografie)
VAN ANROOIJ (W.), 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden', Spiegel der letteren, 34 (1992) 145
VAN ANROOIJ (W.), 'Stand van zaken: Jan van Boendale en de Antwerpse school', Nederlandse letterkunde, 5 (2000), 86-99
VAN ANROOIJ (W.), Helden van weleer, De Negen Besten in de Nederlanden, 1300-1700 (Amsterdam, 1997) 38, 48
VAN DE VEN (J.M.M.), Over Brabant geschreven. Handschriften en Archivalische Bronnen in de Tilburgse Universiteitsbibliotheek, I: Middeleeuwse Handschriften en Fragmenten, Miscellanea Neerlandica, 8 (Leuven, 1994) 162-166, 171
VAN DER EERDEN (P.C.), 'Het maatschappijbeeld van Jan van Boendale', Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 5 (Amsterdam, 1979) 219-239
VAN DRIEL (J.M.), Meesters van het woord. Middelnederlandse schrijvers en hun kunst (Hilversum, 2012)
VAN EECKHOUT (H.), De epische horizon van Jan van Boendale, Licentiaatsverhandeling (Leuven, 1985)
VAN GERVEN (J.), 'Boendale, Jan van', in: Nationaal Biografisch Woordenboek, 8 (Brussel, 1979) 52-60
VAN GERVEN (J.), 'P. van der Eerden en Boendale's maatschappijbeeld', in: Tijdschrift voor sociale geschiedenis, 5 (1979) 240-244
VAN GERVEN (J.), 'Sociale werkelijkheid en mentale constructie in het werk van Jan van Boendale (eerste helft 14de eeuw)', Tijdschrift voor sociale geschiedenis, 5 (1979) 47-70
VAN GERVEN (J.), ‘Goede raad aan de schepenen: de politieke moraal van een klerk’, Provinciale Commissie voor Geschiedenis en Volkskunde. Jaarboek 1998-1999, X (2000) 46-55 (46-50, 52-55)
VAN LEEUWEN (J.), '"...dat anxtelike oordeel groot...", Jan van Boendales visie op de absolute gerechtigheid bij het Laatste Oordeel (ca. 1330)', in Trajecta, 7 (1998) 97-110
VAN MIERLO (J.), De letterkunde van de Middeleeuwen, 1, Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, 1 ('s-Hertogenbosch-Brussel, 1949 2de druk) 344-348
VAN OOSTROM (F.P.), 'Maecenaat en Middelnederlandse letterkunde', in J.D. Janssens (ed.), Hoofsheid en devotie in de middeleeuwse maatschappij. De Nederlanden van de 12e tot de 15e eeuw. Handelingen van het wetenschappelijk colloquium te Brussel 21-24 oktober 1981 (Brussel, 1982) 32 (21-40)
VANDERHEYDEN (J.F.), 'Litteraire theorieën en poëtiek in Middelnederlandse geschriften. Enkele Losse Beschouwingen', Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal-en Letterkunde (1961) 173-267
WARNAR (G.), 'Dubbelster of tegenpolen? Boendale en Ruusbroec in de Middelnederlandse letterkunde van de veertiende eeuw', in: W. Androoij, et al. (eds.), Al t'Antwerpen in die stad: Jan van Boendale en de literaire cultuur van zijn tijd (Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 24) (Amsterdam, 2002) 31-44, 161-163
WARNAR (G.), 'Ridderboec en burgermoraal: literatuur vanuit de stad?', in: H. Pleij e.a., eds. Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 4 (Amsterdam, 1991) 121-134
WILLEMS (L.), 'Nota's over den Sydrac, I. Is Jan van Boendaele de schrijver van den Sydrac?', Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal-en Letterkunde (1926) 197-203